Ключавая стаўка Нацыянальнага банка Рэспублікі Беларусь - гэта не проста сухі фінансавы тэрмін, гэта свайго роду пульс эканомікі краіны. Яе значэнне хвалюе не толькі банкіраў і прадпрымальнікаў, але і звычайных грамадзян, бо яна непасрэдна ўплывае на працэнты па крэдытах і ўкладах, на інфляцыю і на агульную фінансавую стабільнасць. Разуменне таго, што гэта такое, як яна мянялася і які ўплыў аказвае, дазваляе лепш арыентавацца ў эканамічным жыцці краіны. У гэтым артыкуле мы падрабязна разбяром усе гэтыя аспекты, прасачым гісторыю змянення стаўкі і разгледзім яе ролю ў сучаснай эканоміцы Беларусі.

Што такое ключавая стаўка і навошта яна патрэбна

Калі казаць проста, ключавая стаўка - гэта працэнт, пад які Нацыянальны банк Беларусі выдае крэдыты камерцыйным банкам і прымае ад іх грашовыя сродкі на дэпазіты. Гэта галоўны інструмент грашова-крэдытнай палітыкі, з дапамогай якога рэгулятар кіруе эканомікай.

Асноўная мэта Нацбанка - забеспячэнне стабільнасці цэн, гэта значыць нізкай і прадказальнай інфляцыі. Ключавая стаўка - яго галоўны рычаг для дасягнення гэтай мэты. Механізм яе ўплыву можна апісаць так: калі інфляцыя пагражае перавысіць камфортны ўзровень, Нацбанк павялічвае ключавую стаўку. Гэта робіць грошы даражэй для камерцыйных банкаў. Тыя, у сваю чаргу, таксама павялічваюць працэнты па крэдытах для прадпрыемстваў і насельніцтва. Крэдыты становяцца менш даступнымі, людзі і кампаніі пачынаюць менш траціць і больш зберагаць, попыт на тавары і паслугі зніжаецца, і гэта аказвае ахалоджвальнае ўздзеянне на рост цэн. Адваротная сітуацыя адбываецца, калі інфляцыя занадта нізкая і трэба стымуляваць эканамічную актыўнасць - стаўку паніжаюць, крэдыты танююць, што падштурхоўвае попыт і эканамічны рост.

Ключавая стаўка аказвае комплексны ўплыў на фінансавую стабільнасць Беларусі. Акрамя стрымлівання інфляцыі, яе павышэнне дазваляе рэгуляваць аб'ём крэдытавання, зніжаючы яго і тым самым павышаючы ўстойлівасць банкаўскай сістэмы. Акрамя таго, павышэнне стаўкі ўмацоўвае нацыянальную валюту, робячы яе больш прывабнай для замежных інвестараў, што спрыяе прыцягненню капіталу ў краіну. Праз сістэму камерцыйных банкаў стаўка ўплывае на працэнты па ўкладах і крэдытах для насельніцтва і прадпрыемстваў, а таксама з'яўляецца асновай для разліку мінімальных тарыфаў аплаты працы ў бюджэтнай сферы. Такім чынам, гэта магутны інструмент, які закранае практычна ўсе аспекты эканамічнага жыцця.

Гістарычны шлях: як мянялася стаўка рэфінансавання ў Беларусі

Аналіз гістарычных даных дазваляе ўбачыць, наколькі няпросты быў шлях беларускай эканомікі да стабільнасці. Для нагляднасці, вось як змянялася стаўка рэфінансавання Нацыянальнага банка Беларусі за апошнія паўтара дзесяцігоддзі.


Гэтая табліца наглядна дэманструе перыяды жорсткай і мяккай грашова-крэдытнай палітыкі. Аднак каб па-сапраўднаму адчуць маштаб змяненняў, трэба зірнуць у больш аддаленае мінулае. Згодна з данымі Trading Economics, сярэдняе значэнне працэнтнай стаўкі ў Беларусі з 1991 па 2025 год складала 40,99 працэнта. Гістарычны пік прыйшоўся на лістапад 1994 года, калі стаўка дасягнула неверагодных 480 працэнтаў, што было следствам гіперынфляцыі і эканамічнага крызісу пасля распаду СССР. З другога боку, рэкардны мінімум у 7,75 працэнта быў зафіксаваны ў чэрвені 2020 года. Доўгі шлях ад гіганцкіх лічбаў да адносна нізкіх і стабільных паказчыкаў адлюстроўвае складаны працэс трансфармацыі і стабілізацыі беларускай эканомікі.

Перыяд з 2011 па 2017 год быў асабліва напружаным. Стаўка рэфінансавання дэманстравала сапраўдныя амерыканскія горкі. Напрыклад, у снежні 2011 года яна складала 45%, затым да верасня 2012 года знізілася да 30%, але ўжо да лютага 2012 года паспела ўзляцець да 43%. Пачатак 2017 года адзначыўся паслядоўным зніжэннем стаўкі з 17% у студзені да 11% у кастрычніку, што сведчыла аб накіраваных намаганнях Нацбанка па таненні грошай і стымуляванні эканомікі пасля перыяду высокай інфляцыі. Адносная стабілізацыя намечалася ў апошнія гады, калі стаўка вагалася ў дыяпазоне ад 7,75% да 12%, што сведчыць аб уступленні эканомікі ў больш спакойную фазу.

Бягучая сітуацыя: стаўка, інфляцыя і меры рэгулявання

На сённяшні дзень, з 25 чэрвеня 2025 года, стаўка рэфінансавання Нацыянальнага банка Беларусі ўстаноўлена на ўзроўні 9,75% гадовых. Адначасова з гэтым стаўка крэдыту овернайт, таксама ўсталёўваемая Нацбанкам, складае 11,25% гадовых. Гэтыя значэнні фарміруюць калідор працэнтных ставак, у межах якога працуе фінансавая сістэма краіны.

Што тычыцца інфляцыі, то тут назіраецца абнадзейная дынаміка. Згодна з данымі Еўразійскага банка развіцця (ЕАБР), у кастрычніку 2025 года ў Беларусі зафіксавана запаволенне інфляцыі ўжо трэці месяц запар. У гадавым выразе паказчык інфляцыі склаў 6,9%, знізіўшыся з адзнакі ў 7,1% у верасні. Гэта запаволенне адбылося шмат у чым дзякуючы паляпшэнню сітуацыі ў сектарах нехарчовых тавараў (дзе рост цэн запаволіўся да 2,5% г/г) і паслуг (да 7,6% г/г). Пры гэтым харчовая інфляцыя засталася нязменнай, захаваўшыся на ўзроўні 9,8% г/г, што часткова тлумачыцца сезонным паскарэннем росту цэн на агародніну і садавіну. Асабліва важны той факт, што знізілася базавая інфляцыя, якая выключае ўплыў кароткатэрміновых ваганняў, - да 7,1% г/г. Гэта з'яўляецца важкім аргументам на карысць аслаблення агульнага інфляцыйнага ціску ў эканоміцы.

Аднак барацьба з інфляцыяй у Беларусі вядзецца не толькі манетарнымі метадамі. У кастрычніку 2022 года былі ўведзены маштабныя меры адміністрацыйнага цэннага рэгулявання, якія закранулі больш за 54% спажывецкай кошыкі. Рэгуляванне распаўсюджвалася на ўсе асноўныя звяны ланцужка дададзенай кошту: вытворцаў, імпарцёраў і арганізацыі рознічнай гандлю. Павышэнне цэн на рэгуляваныя тавары дазвалялася, як правіла, у межах 0,3% у месяц. Гэтыя меры паўплывалі: ужо да верасня 2023 года інфляцыя знізілася да 1,87% у гадавым выразе. Аднак, як адзначаюць эксперты рэйтынгавага агенцтва Эксперт РА, магчымасці цэннага рэгулявання па доўгім утрыманні нізкіх тэмпаў інфляцыі апынуліся абмежаванымі. Па меры ўзмацнення ўздзеяння фундаментальных рынкавых фактараў яго эфект паступова слабеў. У красавіку 2025 года пералік рэгуляваных тавараў быў скарочаны на 120 пазіцый, што стала адным з фактараў, якія падштурхнулі інфляцыю да росту да 7,1% да мая, пасля чаго ў чэрвені рэгуляванне зноў было часткова ўзмоцнена для вытворцаў мяса, малака і кандытарскіх вырабаў.

Погляд у будучыню: прагнозы і залежнасць ад расійскай эканомікі

Прагназаванне - справа няўдзячная, але пэўныя тэндэнцыі і чаканні экспертаў дазваляюць убачыць магчымыя абрысы будучыні. Згодна з эканаметрычнымі мадэлямі Trading Economics, у доўгатэрміновай перспектыве працэнтная стаўка ў Беларусі будзе вагацца ў раёне 5,00 працэнта да 2026 года. Гэта сведчыць аб чаканні далейшага ўмацавання макраэканамічнай стабільнасці і зніжэння інфляцыйнага ціску.

Аднак ключавым фактарам, які будзе вызначаць эканамічную сітуацыю ў Беларусі ў 2026 годзе, з'яўляецца развіццё падзей у галоўнага гандлёвага партнёра - Расіі. Як адзначаюць аналітыкі, на гандаль з Расіяй прыпадае 65-70% знешнегандлёвага абароту рэспублікі, а ўдзельная вага разлікаў у нацыянальных валютах паміж дзвюма краінамі перавысіла 95%. У такіх умовах грашова-крэдытная палітыка Банка Расіі аказвае непасрэдны ўплыў на Беларусь, у першую чаргу праз канал імпартаванай інфляцыі.

Банк Расіі распрацаваў некалькі сцэнарыяў развіцця падзей на 2026 год, і кожны з іх мае свае наступствы для Беларусі. У базавым сцэнары, які прадугледжвае сярэднюю ключавую стаўку ў Расіі ў дыяпазоне 13-15%, перыяд жорсткай грашова-крэдытнай палітыкі працягнецца. Гэта будзе азначаць захаванне адносна высокіх працэнтных ставак і ў Беларусі. Больш спрыяльны дэзінфляцыйны сцэнарый, пры якім расійская ключавая стаўка можа знізіцца да 11-13%, стварыць умовы для памякчэння грашова-крэдытнай палітыкі і ў Беларусі. Найгоршы для Беларусі рызыкавы сцэнарый, які сумяшчае сусветны фінансавы крызіс і ўзмацненне санкцый супраць Расіі, пры якім ключавая стаўка ў Расіі можа скласці 17,5-19,5%, з высокай верагоднасцю прымусіць Нацбанк Беларусі істотна павялічыць стаўку рэфінансавання для стрымання інфляцыі і адтоку капіталу. Такім чынам, эканоміка Беларусі знаходзіцца ў моцнай залежнасці ад рашэнняў, якія прымаюцца ў Маскве.

Ключавая стаўка і просты грамадзянін: чаму гэта важна для кожнага

Можа здацца, што ключавая стаўка - гэта нешта далёкае, што тычыцца толькі банкаў і буйных кампаній. На самай справе, яе змяненне непасрэдна адбіваецца на кашальку кожнага чалавека. У першую чаргу, гэта адлюстроўваецца на ўмовах банкаўскіх прадуктаў. Калі ключавая стаўка расце, камерцыйныя банкі, як правіла, павялічваюць працэнты па дэпазітах, што робіць зберажэнні больш прывабнымі. З другога боку, адначасова раснуць і працэнты па крэдытах, будзь то іпатэка, аўтакрэдыты або спажывецкія пазыкі. Крэдытаванне становіцца даражэй, і людзі вымушаны адкладаць буйныя пакупкі. Калі стаўка зніжаецца, назіраецца адваротны эфект: крэдыты танююць, але і даходнасць па ўкладах падае.

Акрамя таго, ключавая стаўка ўплывае на ўзровень інфляцыі, гэта значыць на хуткасць, з якой раснуць цэны ў крамах. Паспяховая палітыка Нацбанка па ўтрыманні інфляцыі пад кантролем азначае, што зберажэнні грамадзян не будуць так хутка абсцэньвацца, а планаванне сямейнага бюджэту стане больш прадказальным. Такім чынам, стабільная і ўмераная ключавая стаўка з'яўляецца зарукай не толькі макраэканамічнай стабільнасці, але і фінансавага дабрабыту кожнай сям'і.

У заключэнне можна сказаць, што ключавая стаўка ў Беларусі прайшла складаны шлях ад запярэчных значэнняў 90-х гадоў да адносна стабільнага ўзроўню сёння. Яна з'яўляецца цэнтральным элементам у арсенале Нацыянальнага банка для кантролю над інфляцыяй і забеспячэння фінансавай стабільнасці. Яе бягучае значэнне і будучая траекторыя залежаць ад мноства ўнутраных фактараў, а таксама, у значнай ступені, ад эканамічнай палітыкі Расіі. Разуменне механізмаў работы ключавой стаўкі дазваляе не толькі лепш разбірацца ў эканамічных навінах, але і прымаць больш узважаныя фінансавыя рашэнні ў паўсядзённым жыцці.

Карысныя спасылкі:
✦ Стаўка рэфінансавання, Нацбанк РБ.



Аўтар артыкула: Аляксандра Рубіна.