Алкогольле эчемлекләр куллану проблемасы бөтендөньяда да иҗтимагый сәламәтлекнең һәм социаль сәясәтнең иң мөһим темаларының берсе булып кала. Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы мәгълүматлары буенча, планетаның өлкәннәр халкының яртысыннан күбесе елга бер тапкыр да булса алкогольле эчемлекләр куллана. Ләкин бу куллануның сыйфаты, күләме һәм нәтиҗәләре илләр һәм төбәкләр арасында аерымы зур. Куллану күләмен тикшергәндә, халыкның алкоголизм ягына таба китүе белән бәйле мәдәни һәм икътисади үзенчәлекләрне, шулай ук иҗтимагый куркынычлыкны ачыкларга мөмкин.
Методология һәм мәгълүмат чыганаклары
Эчемлек эчүче кешеләр санын һәм алкоголь куллану дәрәҗәсен бәяләүгә багышланган тикшеренүләр берничә төп чыганакка таяна. Төп мәгълүматлар Бөтендөнья сәламәтлек саклау оешмасы (БСО) отчетларыннан, милли статистика агентлыкларыннан, медицина регистрларыннан һәм социологик сораштырулардан алына. Статистика кеше башына чиста этанол литрларына кадәр яңадан исәпләнә, бу төрле илләрне төп эчемлекләрдән - сыра, шәраб яки көчле алкогольдән - бәйсез рәвештә объектив чагыштырырга мөмкинлек бирә.Өстәвенә, даими һәм вакыт-вакыт куллану таралышы турындагы мәгълүматлар кулланыла. Мәсәлән, айга бер тапкыр да булса алкоголь кулланучы халык өлеше һәм аңа бәйлелек барлыкка килгән даими эчүчеләр өлеше аерыла. Алкоголь белән бәйле иҗтимагый һәм медицина йөген төгәл билгеләү өчен мондый градация кирәк.
Глобаль тенденцияләр
Бөтендөнья күләмендә кызыклы парадокс күзәтелә: чикләүләр артуга һәм сәламәт тормыш агымын популярлаштыруга карамастан, алкогольне гомуми куллану абсолют зурлыкларда үсүен дәвам итә. Бу үсешкә төп өлешне үсеш илләре кертә, анда тормыш дәрәҗәсе күтәрелү һәм шәһәрләшү спиртлы эчемлекләрнең артучы ирешүчәнлеге белән бара.
Икенче яктан, Европа илләрендә, аерым алганда Скандинавия һәм Көньяк Европада, куллану дәрәҗәсе әкренләп кими. Бу төбәкләрдә иҗтимагый контроль, алкогольне салымга тоту һәм яшьләр арасында бәйлелеккә каршы профилактика программалары актив кертелеп тора.
Төбәкара аермалар
Алкоголь куллану дәрәҗәсе буенча дөнья төбәкләре арасындагы аермалар тарихи, мәдәни, дини һәм икътисади факторлар белән бәйле. Ислам илләрендә куллану дәрәҗәсе гадәттә бик түбән, бу дини тыйулар белән бәйле. Европа һәм БДБ илләрендә, киресенчә, алкоголь еш кына мәдәни традицияләрнең һәм иҗтимагый тормышның бер өлеше булып тора.Европа
Европа кеше башына алкоголь куллану дәрәҗәсе иң югары булган төбәк булып кала. Үзәк һәм Көнчыгыш Европа дәүләтләре - Чехия, Латвия, Литва, Молдова һәм Алмания - алда тора. Бу илләрдә сыра һәм көчле алкоголь көндезлек куллануның нигезен тәшкил итә, ә эчемлек эчмәүчеләр өлеше минималь. Италия, Испания һәм Франциядә куллану дәрәҗәсенең кимүе теркәлә, анда яшь буын ешрак алкогольсез эчемлекләргә һәм уртача ныклыктагы шәрабка өстенлек бирә.Азия
Азиядә рәсем бик төрлечә. Вьетнам һәм Көньяк Корея кебек Көньяк-Көнчыгыш Азия илләрендә тормыш агымы үзгәрү һәм шәһәрләшү белән бәйле алкоголь куллану үсеше күзәтелә. Кытай көчле эчемлекләрне, аерым алганда традицион байцзюны, куллануның тотрыклы үсешен күрсәтә. Һиндстанда ситуация аерылып тора: дини нормалар да, икътисади факторлар да сәбәпле, эчемлек эчмәүчеләрнең югары дәрәҗәсе саклана. Согуд Гарәбстаны яки Иран кебек төбәкнең мөселман илләрендә, рәсми мәгълүматлар практик нуль куллануны теркәләр.Украина һәм элеккеге БДБ илләре
Украина, Россия, Беларусь һәм Казакъстан алкоголь куллану дәрәҗәсе югары булган илләр төркеменә керә. Бу дәүләтләрдә водка кебек көчле эчемлекләрне куллану мәдәни традициясе тирән тамыр җибәргән. Ләкин соңгы елларда куллануның кимүенә таба тенденция теркәлә, бу бер өлештә бәяләр күтәрелү, сату чикләү һәм сәламәт тормыш агымын популярлаштыру сәбәпле.Россиядә алкоголь куллану дәрәҗәсе соңгы 15 ел эчендә 40 проценттан артык кимегән, дип Роспотребнадзор һәм БСО мәгълүматлары раслый. Ләкин көндезлек эчүчелек һәм алкоголизм таралышы бүген дә иҗтимагый сәламәтлек саклау проблемасы булып кала.
Иҗтимагый һәм медицина нәтиҗәләре
Алкогольне югары дәрәҗәдә куллану сәламәтлеккә генә түгел, икътисадка да тискәре йогынты ясый. Алкоголь йөрәк-кан тамырлары авыруларыннан һәм онкологик авырулардан үлүчәнлекне арттыру, кәзә вакыйгалар саны һәм гаилә эчендәге җимерүчелек үсеше белән бәйле. Медицина ярдәме күрсәтү дәрәҗәсе түбән булган илләрдә бу эшкә сәләтле халыкның күп югалтуларына китерә.Сәламәтлеккә туры йогынтыдан тыш, җәмгыятьнең алкоголизациясе иҗтимагый тигезсезлекне кискенләштерә. Ярлы халык катламнарында алкоголь еш кына психологик компенсация ысулы буларак кулланыла һәм фәкыйрьлек әйләнешенең бер өлеше булып китә. Бу өлкәдә дәүләт сәясәте контроль чаралары һәм бәйлелеккә каршы профилактика арасында баланс таләп итә.
Алкоголь куллану дәрәҗәсе иң югары булган илләр таблицасы
| Урын | Ил | Алкоголь куллану (кеше башына елга чиста этанол литрлары) |
|---|---|---|
| 1 | Чехия | 14.3 |
| 2 | Латвия | 13.9 |
| 3 | Литва | 13.4 |
| 4 | Молдова | 12.9 |
| 5 | Алмания | 12.6 |
| 6 | Ирландия | 12.4 |
| 7 | Польша | 12.2 |
| 8 | Франция | 12.0 |
| 9 | Россия | 11.9 |
| 10 | Украина | 11.6 |
| 11 | Австрия | 11.4 |
| 12 | Венгрия | 11.3 |
| 13 | АКШ | 10.8 |
| 14 | Австралия | 10.7 |
| 15 | Бөекбритания | 10.6 |
| 16 | Беларусь | 10.4 |
| 17 | Канада | 10.2 |
| 18 | Хорватия | 10.1 |
| 19 | Болгария | 10.0 |
| 20 | Эстония | 9.9 |
| 21 | Швейцария | 9.8 |
| 22 | Португалия | 9.7 |
| 23 | Словакия | 9.6 |
| 24 | Яңа Зеландия | 9.5 |
| 25 | Дания | 9.4 |
| 26 | Казакъстан | 9.3 |
| 27 | Словения | 9.2 |
| 28 | Нидерланд | 9.1 |
| 29 | Чили | 9.0 |
| 30 | Көньяк Корея | 8.9 |
| 31 | Кытай | 8.7 |
| 32 | Әрмәнстан | 8.6 |
| 33 | Грузия | 8.5 |
| 34 | Норвегия | 8.4 |
| 35 | Финляндия | 8.3 |
| 36 | Швеция | 8.2 |
| 37 | Сербия | 8.1 |
| 38 | Үзбәкстан | 8.0 |
| 39 | Румыния | 7.9 |
| 40 | Япония | 7.8 |
| 41 | Кыргызстан | 7.7 |
| 42 | Чили | 7.6 |
| 43 | Бельгия | 7.5 |
| 44 | Испания | 7.4 |
| 45 | Израиль | 7.3 |
| 46 | Греция | 7.2 |
| 47 | Чили | 7.1 |
| 48 | Босния һәм Герцеговина | 7.0 |
| 49 | Мексика | 6.9 |
| 50 | Италия | 6.8 |
Киләчәк тенденцияләре
Якын унъеллыкларга прогнозлар үсеш илләрендә алкоголь куллану дәрәҗәсенең бәлки кимүен, ә Азия, Африка һәм Латин Америкасы төбәкләрендә үсешне күрсәтә. Бу глобаль икътисади һәм мәдәни үзгәрешләрне чагылдыра. Алкоголь яңа урбанистик мәдәният элементына әйләнгән илләрдә, куллануның яңа модельләре барлыкка килә - ешрак ял һәм күңел ачу рамкаларында, ә традицион чыгышларда түгел.Ләкин, бәлки уңай тенденцияләргә карамастан, алкоголизация бүген дә иҗтимагый сәламәтлек өчен төп куркынычларның берсе булып тора. Куллануны киметүдә уңышлы мисаллар фәнни мәгълүматлар һәм агарту нигезендә төзелгән нәтиҗәле дәүләт сәясәте халыкның тотышында тотрыклы үзгәрешләргә китерергә мөмкин икәнлеген күрсәтә.
Йомгаклау
Дөньяда эчемлек эчүчеләр саны халыкара оешмалар һәм милли хөкүмәтләр көч салганына карамастан, әһәмиятле булып кала. Алкоголь күп халыкларның мәдәниятендә нык урнашкан һәм эчемлекләрне гади куллану чикләреннән чыгып, иҗтимагый функцияләрне башкара. Шулай да, артык куллану зарарын һәм аның нәтиҗәләрен аңлау тагын да киңрәк тарала. Фән, сәламәтлек саклау һәм иҗтимагый аң кисешкән урында, уртачалыкка, җаваплылыкка һәм үз сәламәтегезгә хөрмәткә нигезләнгән, алкогольгә мөнәсәбәтнең яңа мәдәнияте барлыкка килә.Файдалы сылтамалар:
✦ Википедия. Кеше башына алкоголь куллану буенча илләр исемлеге.
✦ Дөньяда һәм Россиядә тәмәке тартучы кешеләр күмеш? Тәмәке тартучылар проценты, алар күмеш тәмәке тарта һәм озак вакыт тәмәке тарту нәтиҗәләре нинди.
