Алкоголь тұтыну мәселесі әлем бойынша қоғамдық денсаулық пен әлеуметтік саясаттың маңызды тақырыптарының бірі болып қала береді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының деректері бойынша, әлемдегі ересек тұрғындардың жартысынан көбі жылына кем дегенде бір рет алкогольді ішімдіктерді тұтынады. Дегенмен, бұл тұтынудың сипаты, көлемі және салдары елдер мен аймақтар арасында айтарлықтай ерекшеленеді. Тұтыну ауқымын талдай отырып, халықтың алкоголизациялануымен байланысты мәдени және экономикалық ерекшеліктерді де, әлеуметтік тәуекелдерді де анықтауға болады.
Дереккөздер мен әдіснама
Ішімдік тұтынатын адамдардың санын және алкоголь тұтыну деңгейін бағалауға арналған зерттеулер бірнеше негізгі дереккөздерге негізделеді. Негізгі деректер ДДҰ-ның есептерінен, ұлттық статистика агенттіктерінен, медициналық тіркеулерден және әлеуметтанулық сауалнамалардан алынады. Статистика тұрғының басына таза этанолдың литрмен есебіне қайта есептеледі, бұл басым ішімдіктердің түріне (сыра, шарап немесе қатты алкоголь) қарамастан әртүрлі елдерді объективті түрде салыстыруға мүмкіндік береді.Сонымен қатар, тұрақты және мезгіл-мезгіл тұтынудың таралуы туралы деректер пайдаланылады. Мысалы, айына кем дегенде бір рет алкоголь тұтынатын халықтың үлесі мен тәуелділік қалыптасқан созылмалы ішімдік тұтынатындардың үлесі ерекшеленеді. Алкогольмен байланысты әлеуметтік және медициналық ауыртпалықты нақты анықтау үшін мұндай градация қажет.
Жаһандық тенденциялар
Әлемдік деңгейде қызық парадокс байқалады: шектеулердің өсуіне және сау өмір салтын насихаттауға қарамастан, алкоголь тұтынуының жалпы көлемі абсолюттік шамаларда өсуін жалғастыруда. Бұл өсудеті негізгі үлесті дамушы елдер құрайды, онда өмір деңгейінің көтерілуі және урбандану спиртті ішімдіктердің қолжетімділігінің артуымен ілесе жүреді.
Екінші жағынан, Еуропа елдерінде, әсіресе Скандинавия және Оңтүстік Еуропада, тұтыну деңгейі біртіндеп төмендеуде. Бұл аймақтарда қоғамдық бақылау бағдарламалары, алкогольге салынатын салық және жастар арасындағы тәуелділіктің алдын алу белсенді енгізілуде.
Аймақтық айырмашылықтар
Алкоголь тұтыну деңгейі бойынша әлем аймақтары арасындағы айырмашылықтар тарихи, мәдени, діни және экономикалық факторлармен түсіндіріледі. Исламдық елдерде тұтыну деңгейі дәстүрлі түрде өте төмен, бұл діни тыйымдармен байланысты. Еуропа және ТМД елдерінде, керісінше, алкоголь жиі мәдени дәстүрлер мен әлеуметтік өмірдің бір бөлігі болып табылады.Еуропа
Еуропа тұрғының басына есептегендегі алкоголь тұтыну деңгейі ең жоғары аймақ болып қала береді. Орталық және Шығыс Еуропа мемлекеттері — Чехия, Латвия, Литва, Молдова және Германия — жетекшілік етеді. Бұл елдерде сыра мен қатты алкоголь күнделікті тұтынудың негізі болып табылады, ал абстиненттердің үлесі ең аз. Италия, Испания және Францияда тұтыну деңгейінің төмендеуі бекітілуде, онда жас ұрпақ жиі алкогольсіз сусындар мен шамалы құрамы бар шарапты таңдауды артық көреді.Азия
Азияда жағдай анағұрлым біртекті емес. Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде, мысалы Вьетнам мен Оңтүстік Кореяда, өмір салтының өзгеруімен және урбанданумен байланысты алкоголь тұтынудың өсуі байқалады. Қытай әсіресе дәстүрлі байцзю сияқты қатты ішімдіктерді тұтынудың тұрақты өсуін көрсетеді. Үндістанда жағдай басқаша: діни нормалар да, экономикалық факторлар да салдарынан трезвенниктердің жоғары деңгейі сақталуда. Сауд Арабиясы немесе Иран сияқты аймақтағы мұсылмандық елдерде ресми деректер іс жүзінде нөлдік тұтынуды бекітеді.Украина және бұрынғы ТМД елдері
Украина, Ресей, Беларусь және Қазақстан алкоголь тұтынуы жоғары елдер тобына кіреді. Бұл мемлекеттерде арақ сияқты қатты ішімдіктерді тұтынудың мәдени дәстүрі терең орныққан. Дегенмен, соңғы жылдары бағаның өсуі, сатуды шектеу және сау өмір салтын насихаттау арқылы тұтынудың төмендеу үрдісі байқалады.Ресейде алкоголь тұтыну деңгейі соңғы 15 жылда 40 пайыздан астам төмендеді, мұны Ресей тұтынушыларды қорғау федералдық қызметінің және ДДҰ-ның деректері растайды. Дегенмен, тұрмыстық ішімдік пен алкоголизмнің таралуы әлі де қоғамдық денсаулық сақтау мәселесі болып қала береді.
Әлеуметтік және медициналық салдарлар
Алкогольді жоғары деңгейде тұтыну тек денсаулыққа ғана емес, сонымен қатар экономикаға да теріс әсер етеді. Алкоголь жүрек-қан тамырлары және онкологиялық аурулардан өлімнің жоғарылауы, жарақаттар мен үй ішіндегі зорлық-зомбылықтың санының артуымен байланысты. Медициналық қызмет көрсету деңгейі төмен елдерде бұл еңбекке қабілетті халықтың айтарлықтай шығынына әкеледі.Денсаулыққа тікелей әсерінен басқа, қоғамның алкоголизациялануы әлеуметтік теңсіздікті ушықтырады. Тұрмысы төмен халық қатарында алкоголь жиі психологиялық компенсация әдісі ретінде пайдаланылады және кедейліктің қасапнамалық шеңберінің бір бөлігіне айналады. Бұл саладағы мемлекеттік саясат бақылау шаралары мен тәуелділіктің алдын алу арасындағы тепе-теңдікті талап етеді.
Алкоголь тұтынуы ең жоғары елдер кестесі
| Орын | Ел | Алкоголь тұтынуы (тұрғының басына жылына таза этанолдың литрі) |
|---|---|---|
| 1 | Чехия | 14.3 |
| 2 | Латвия | 13.9 |
| 3 | Литва | 13.4 |
| 4 | Молдова | 12.9 |
| 5 | Германия | 12.6 |
| 6 | Ирландия | 12.4 |
| 7 | Польша | 12.2 |
| 8 | Франция | 12.0 |
| 9 | Ресей | 11.9 |
| 10 | Украина | 11.6 |
| 11 | Аустрия | 11.4 |
| 12 | Венгрия | 11.3 |
| 13 | АҚШ | 10.8 |
| 14 | Австралия | 10.7 |
| 15 | Ұлыбритания | 10.6 |
| 16 | Беларусь | 10.4 |
| 17 | Канада | 10.2 |
| 18 | Хорватия | 10.1 |
| 19 | Болгария | 10.0 |
| 20 | Эстония | 9.9 |
| 21 | Швейцария | 9.8 |
| 22 | Португалия | 9.7 |
| 23 | Словакия | 9.6 |
| 24 | Жаңа Зеландия | 9.5 |
| 25 | Дания | 9.4 |
| 26 | Қазақстан | 9.3 |
| 27 | Словения | 9.2 |
| 28 | Нидерланд | 9.1 |
| 29 | Чили | 9.0 |
| 30 | Оңтүстік Корея | 8.9 |
| 31 | Қытай | 8.7 |
| 32 | Армения | 8.6 |
| 33 | Грузия | 8.5 |
| 34 | Норвегия | 8.4 |
| 35 | Финляндия | 8.3 |
| 36 | Швеция | 8.2 |
| 37 | Сербия | 8.1 |
| 38 | Өзбекстан | 8.0 |
| 39 | Румыния | 7.9 |
| 40 | Жапония | 7.8 |
| 41 | Қырғызстан | 7.7 |
| 42 | Чили | 7.6 |
| 43 | Бельгия | 7.5 |
| 44 | Испания | 7.4 |
| 45 | Израиль | 7.3 |
| 46 | Греция | 7.2 |
| 47 | Чили | 7.1 |
| 48 | Босния және Герцеговина | 7.0 |
| 49 | Мексика | 6.9 |
| 50 | Италия | 6.8 |
Болашақ тенденциялар
Жақын онжылдықтарға арналған болжамдар дамыған елдерде алкоголь тұтыну деңгейінің төмендеуін, сонымен бірге Азия, Африка және Латын Америкасы аймақтарында өсуді көрсетеді. Бұл жаһандық экономикалық және мәдени трансформацияларды көрсетеді. Алкоголь жаңа қала мәдениетінің элеменіне айналатын елдерде, тұтынудың жаңа үлгілері қалыптасады — олар жиі дәстүрлі тойлардың орнына, бос уақыт пен ойын-сауық шеңберінде болады.Дегенмен, мүмкін оң тенденцияларға қарамастан, алкоголизация әлі де қоғамдық денсаулықтың негізгі қауіптерінің бірі болып табылады. Тұтынуды төмендетудің табысты мысалдары, ғылыми деректер мен тәрбиелеуге негізделген тиімді мемлекеттік саясат халықтың мінез-құлқында тұрақты өзгерістерге әкелуі мүмкін екенін көрсетеді.
Қорытынды
Халықаралық ұйымдардың және ұлттық үкіметтердің күш-жігеріне қарамастан, әлемдегі ішімдік тұтынатын адамдардың саны айтарлықтай болып қала береді. Алкоголь көптеген халықтардың мәдениетінде берік орныққан және жай ішімдіктерді тұтынудан тыс әлеуметтік функцияларды атқарады. Сонымен бірге, шектен тыс тұтыну зияны мен оның салдары туралы хабардар болу барған сайын кең таралуда. Дәл ғылым, денсаулық сақтау және қоғамдық сананың қиылысында өзенсаулығына деген өлшеулілік, жауапкершілік және сыйластыққа негізделген алкогольге деген қатынастың жаңа мәдениеті қалыптасады.Пайдалы сілтемелер:
✦ Уикипедия. Тұрғының басына есептегендегі алкоголь тұтынуы бойынша елдер тізімі.
✦ Әлемде және Ресейде шеге түтетін адамдар қанша? Шеге түтетіндердің пайызы, олар қанша шеге түтеді және ұзақ уақыт шеге түтегінің салдары қандай.
